Gelukkig zijn kun je leren

Optimisten denken niet alleen dat het leven goed is, het leven is ook werkelijk beter voor optimisten. Als we in een goed humeur zijn, vinden anderen ons sympathieker en ontstaan er makkelijker vriendschappen en coalities met anderen. Positieve emoties zorgen er voor dat wij openstaan voor nieuwe ideeën, creatief en meer tolerant zijn. Hoe worden wij gelukkiger?

Optimisten blijven volgens onderzoek van de Mayo Clinic in Minnesota tot 19% langer leven dan pessimisten. Ook hebben zij een gelukkiger huwelijk omdat zij zich op de positieve eigenschappen richten van de partner en niet kijken wat er allemaal niet deugt aan de ander. Positieve illusies creëren vervolgens hun eigen werkelijkheid omdat de geïdealiseerde partner probeert aan dat positieve beeld te voldoen. Als u zelf pessimistisch bent en een pessimistische partner hebt, volgt onvermijdelijk een neerwaartse spiraal omdat het wederzijdse gedrag negatieve interpretaties krijgt. Als de man te laat komt zegt zijn vrouw dat hij dat altijd en vooral expres doet. Een opgewekte vrouw denkt eerder dat haar echtgenoot door het verkeer werd opgehouden.

Permanent of tijdelijk

Mensen die snel opgeven geloven dat de oorzaken van slechte dingen die hun overkomen permanent zijn. 'Ik heb een slechte conditie', zegt de pessimist. 'Ik ben uitgeput', zegt de optimist. Hij gaat ervan uit dat de oorzaken van slechte dingen tijdelijk zijn. Optimisten schrijven daarentegen goede gebeurtenissen aan zichzelf toe, terwijl pessimisten daarvoor voorbijgaande oorzaken aanwijzen. 'Ik heb talent' versus 'Ik had geluk'. Het verleden kunnen wij weliswaar niet veranderen, maar wij kunnen wel het idee loslaten dat het verleden de toekomst bepaalt. Daar is geen empirisch bewijs voor en het zorgt alleen maar voor een verstarde en negatieve houding die weinig oplevert. Als wij creatief en positief willen denken moeten wij ons volgens psycholoog Martin Seligman met zoveel mogelijk mensen omringen van wie wij weten dat deze onbaatzuchtig en van goede wil zijn. Doe het werk in een omgeving die de stemming verbeterd, met goede muziek of in een comfortabele stoel. Vergaderingen in troosteloze, grijze kamers zullen medewerkers niet vrolijker maken.

'Je kunt niet tegelijk afgunstig en gelukkig zijn. Er is altijd wel iemand te vinden die ons overtreft' - Lyubomirsky

De psychologie richt zich van oudsher op wat er allemaal mis is met mensen of wat er beter kan gaan. Maar ook het management van bedrijven richt zich bij functioneringsgesprekken liever op wat een medewerker niet goed doet en dringend moet verbeteren. Zelfs geluksdeskundige Seligman dankt zijn eerste maatschappelijk succes aan het bestuderen van ongelukkige mensen. Hij verwierf wereldwijd bekendheid met zijn onderzoek naar aangeleerde hulpeloosheid: dat mensen apathisch en depressief worden als zij maar voldoende negatieve prikkels ontvangen. Terugkijkend moest hij constateren niet veel goeds te hebben bereikt. 'Na tientallen jaren onderzoek wisten we alleen maar hoe we ongelukkige mensen iets minder ongelukkig konden maken.'
Hij besloot zich voortaan te concentreren op methoden om gelukkig te worden en werd daarmee de grondlegger van een nieuwe beweging: de positieve psychologie. Inmiddels zijn een heleboel gerenommeerde wetenschappers zijn voorbeeld gevolgd en verschijnen de laatste jaren steeds meer boeken en artikelen over geluk.

Generatie van narcisten

De positieve psychologie maakt bij het grote publiek nog niet massaal school. Een miljoen Nederlanders gebruikt antidepressiva en in 2020 zal depressie volgens de Wereldgezondheidsorganisatie tot de top-3 van mondiale volksziekten behoren. Seligman wijt die toename vooral aan een cultuur en tijdperk waarin het individu en zijn gevoelens centraal staan. 'Dat levert een generatie van narcisten op die zich louter met zichzelf bezighoudt.' De zoektocht naar geluk is uiteraard niet alleen voorbehouden aan depressieve of egocentrische mensen. Het is zelfs een van de belangrijkste levensdoelen van mensen overal ter wereld, stelt psychologe Sonja Lyubomirsky in haar boek 'De maakbaarheid van het geluk.'

Geluk mag dan wel een hype zijn en een symptoom van de huidige westerse cultuur, het is een uitermate serieus, legitiem en waardig doel. De Russische geluksprofessor verzamelde wetenschappelijke ontdekkingen over geluk om zich zo duidelijk te onderscheiden van de miljoenen zelfhulpboeken die doorgaans veel suggereren maar weinig hard kunnen maken.
Om te beginnen met het goede nieuws: mensen kunnen inderdaad leren gelukkiger te worden. Het slechte nieuws? Als mensen blijvend gelukkiger willen worden, moeten zij hard werken. Een hoger geluksniveau is volgens Lyubomirsky een serieuze beproeving die inzet, toewijding en discipline vereist. 'Geluk is een werkwoord, wie duurzaam gelukkiger wil worden dient zijn leven ingrijpend te veranderen.'

Goed voor het immuunsysteem

Eerst de vraag waarom het überhaupt belangrijk is geluk na te streven. Wat heeft een bedrijf bijvoorbeeld aan gelukkige medewerkers? Geluk blijkt veel voordelen te hebben. Zo bevordert het de gezondheid. Volgens onderzoek van Seligman en andere wetenschappers leven gelukkige mensen gemiddeld acht jaar langer en hebben ze een beter immuunsysteem. Ook zijn zij creatiever en sneller in hun werk. Voor managers is het daarom een goed idee om het geluk van hun werknemers hoog op de agenda te zetten, aldus de psycholoog.

Maar wat hebben mensen nodig om gelukkig te worden? Lyubomirsky concludeert dat het gros van de mensen dezelfde factoren bepalend vindt voor een gelukkig leven. Die factoren zijn weinig verrassend: een slanker lichaam, een beter betaalde baan of een kind. Probleem is alleen dat geen van deze dingen iemand aantoonbaar blijvend gelukkig maakt. Zo blijken mensen die een miljoen in een loterij winnen na de eerste weken van euforie precies hetzelfde niveau van tevredenheid te hebben als voor die gebeurtenis. Lyubomirsky refereert tevens in haar boek aan een onderzoek waaruit blijkt dat Amerikanen met een inkomen boven de tien miljoen dollar maar iets gelukkiger zijn dan hun personeel. Alleen als je heel arm bent, ben je gelukkiger als je iets welvarender wordt. Wanneer echter een bepaalde mate van welvaart is bereikt, maakt het voor het geluksgevoel niet meer uit als je nog meer geld krijgt. Hetzelfde principe geldt overigens voor tegenslag, bijvoorbeeld bij mensen die in een rolstoel terechtkomen. Zij blijken na een aantal maanden net zo ongelukkig of gelukkig te zijn als voor die gebeurtenis.

We zoeken op de verkeerde plek

Geld en gezondheid zijn dus geen absolute geluksbepalers. Toch denken nog steeds veel mensen dat zij met meer geld of een betere gezondheid gelukkig zouden zijn. 'Wij zoeken het geluk te vaak op de verkeerde plekken', zegt de psychologe. 'Er bestaan talloze mythes over geluk zoals geluk is ergens buiten jezelf te vinden of dat geluk afhankelijk is van je omstandigheden.'
Er is nog een belangrijke misvatting over geluk. Veel mensen definiëren geluk als de afwezigheid van ongeluk, aldus de Duitse wetenschapsjournalist Stefan Klein. In zijn boek 'De geluksformule' maakt hij echter duidelijk dat positieve en negatieve gevoelens door hele verschillende systemen in onze hersenen worden opgewekt. Om je gelukkig te voelen is het daarom onvoldoende om negatieve ervaringen te bestrijden.

'Geluk is het gevolg van een handeling en geen geschenk van het toeval of van de goden. Het valt diegene ten deel die zijn mogelijkheden optimaal benut' - Aristoteles

De algemene geluksbeleving wordt volgens onderzoek voor 50% door de genen bepaald. Externe omstandigheden beïnvloeden het geluk vervolgens voor slechts 10%. Invloedrijker blijken factoren te zijn als getrouwd zijn, het vermijden van negatieve gebeurtenissen en negatieve emoties, een uitgebreid sociaal netwerk en het aanhangen van een godsdienst. 40% van het geluksgevoel kunnen mensen dus actief beïnvloeden door de gedachten en het gedrag te veranderen.

Stoppen met introspectie

Wat kunnen mensen doen om blijvend gelukkiger te worden? Seligman adviseert om te stoppen met voortdurende introspectie. Hij adviseert om minder tijd te besteden aan het analyseren van problemen en het kijken naar zaken die niet goed gaan. Verder dienen medewerkers op zoek te gaan naar hun kwaliteiten en die zoveel mogelijk inzetten voor anderen. De psycholoog geeft het voorbeeld van een serveerster die een verschrikkelijke hekel had aan haar werk. Zij kwam erachter dat sociale intelligentie haar sterkste kant was. Zij kreeg vervolgens veel meer plezier in haar werk door van elke ontmoeting iets bijzonders te maken.

De sleutel tot geluk zit volgens de deskundigen inderdaad niet in spullen. Zij zien de mens als maat. Een Porsche verhelpt een midlife crisis niet, zegt Seligman, meer tijd met vrouw en kinderen doorbrengen wel. Gelukkige mensen zijn zelden alleen, maar omringen zich juist met familie en vrienden van wie ze houden. Iemand die eenzaam is heeft volgens onderzoek een twee maal zo grote kans om te komen te overlijden dan mensen die zich geborgen voelen. Ook het verrichten van goede daden leidt tot een intensief en authentiek geluksgevoel terwijl genoegens als televisiekijken, chocolade eten of een mooie film zien alleen kortstondig plezier opleveren, stellen de wetenschappers. Gewoon vriendelijk en hulpvaardig zijn hebben eveneens een positief effect op het welbevinden. Waar vriendelijkheid de bloeddruk verlaagt, is het openlijk uiten van boosheid juist gerelateerd aan een bepaald type mensen en hartaanvallen. Bovendien hoef je voor vriendelijkheid of goedheid geen talent, tijd of geld te hebben. Het is voor iedereen haalbaar.

Geluk zit in de hersenen

Het zijn overigens niet de prettige bezigheden, gedachten of verwachtingen zelf die een goed gevoel geven. Het lichaam reageert volgens wetenschapsjournalist Klein op die gedachtes met verandering van spierspanning en het aanmaken van hormonen. De hersenen registreren dit en daardoor ontstaat een groter geluksgevoel. Als je vaker voor een geluksgevoel zorgt ontstaan meer geluksverbindingen in de hersenen. Daarmee wordt de hardware als het ware blijvend veranderd.

'Gelukkige mensen laten de prestaties van anderen geen invloed hebben op hun gevoel voor eigenwaarde' - Lyubomirsky

Klein benadrukt wel dat mensen een natuurlijke voorliefde hebben voor tragiek en negatieve gevoelens intenser beleven dan positieve. Dat hebben wij aan de natuur te danken omdat angst, verdriet en woede belangrijke overlevingsmechanismen waren. Daarom is de neiging gevaar te ontwijken volgens hem ook nog steeds sterker aanwezig dan het geluk najagen. Maar als er een aspect uit de wetenschappelijke literatuur duidelijk wordt dan is het dat niemand reddeloos verloren is voor het geluk. Zelfs zwaar depressieve mensen kunnen gelukkiger worden. Een befaamd experiment is daar een voorbeeld van. Seligman liet een groep zwaar depressieve mensen elke dag drie prettige herinneringen opschrijven. Na twee weken bleek de onderzoeksgroep nog maar 'matig tot licht depressief' te zijn.

Dankbaarheid tonen

Niet alleen positieve herinneringen helpen het geluksgevoel. Ook het tonen van dankbaarheid is volgens collega psychologe Lyubomirsky een effectieve manier om gelukkig te worden. 'Dankbaarheid is een goed tegengif tegen negatieve emoties zoals afgunst, hebzucht, vijandigheid en irritatie. Bij de meeste mensen houdt dankbaarheid echter op bij 'dankjewel' zeggen terwijl het veel verder gaat. Dankbaarheid betekent je zegeningen tellen, blij zijn dat je iemand kent en een gevoel van waardering voor het leven in het algemeen.' Om gelukkig te zijn hoef je dus zeker geen rasoptimist te zijn die het glas altijd als halfvol beschouwt. Optimisme is slechts een van de vele eigenschappen die voor geluk zorgen, stellen de wetenschappers. Geluk blijkt een state of mind te zijn die bestaat uit drie elementen: dankbaarheid voor het verleden, optimisme over de toekomst en tevredenheid met het heden.

Een ander advies voor geluk is met onszelf de discussie aan te gaan bij negatieve gedachten. Hoe reëel is het bijvoorbeeld dat je een baan kwijtraakt als je een keer een project niet goed doet? Het is hierbij wel belangrijk om niet te lang stil te staan bij de oorzaken van problemen. Tobben over vragen als ‘waarom ben ik ongelukkig’ of ‘wat bedoelde hij met die opmerking’ heeft volgens Lyubomirsky teveel negatieve consequenties zoals meer somberheid en minder probleemoplossend vermogen. Ook de concentratie verminderd aanzienlijk.

van perspectief veranderen

Het heeft ook weinig zin om jezelf continu met anderen te vergelijken, aldus de psychologe. 'Je kunt niet tegelijk afgunstig en gelukkig zijn. Er is altijd wel iemand te vinden die ons overtreft hoe mooi, rijk of succesvol wij ook zijn. Gelukkige mensen laten de prestaties van anderen geen invloed hebben op hun gevoel voor eigenwaarde.' Een manier om te stoppen met tobben is volgens Lyubomirsky om afleiding te zoeken door iets te doen dat je volledig in beslag neemt zoals een spannend boek lezen. Ook kun je hardop stop roepen.

Wie doet alsof hij gelukkig is,
wordt daadwerkelijk gelukkiger.

Wie gelukkig wil worden in zijn werk kan het beste van perspectief veranderen. Onderzoek toont dat werknemers die hun werk als noodzakelijk kwaad zien niet alleen maar het hoognodige presteren, maar ook minder geluk ervaren in hun werkzaamheden. Een onderzoek onder een schoonmaakploeg in een ziekenhuis liet zien dat de ene groep een hekel had aan schoonmaken en vond dat het werk laaggekwalificeerde vaardigheden vraagt. Deze groep presteerde weinig. De tweede groep schoonmakers vond juist dat hun werk betekenisvol was omdat het werk het leven van patiënten, bezoekers en artsen verbeterde. Zij zagen zichzelf als onderdeel van een groter geheel en deden veel meer dan nodig was. Ook bij mensen in andere beroepsgroepen is waargenomen dat gelukkige mensen hun werk zo vormgeven dat zij er maximale betekenis aan ontlenen.

Doelen stellen

Het formuleren en nastreven van doelen is eveneens cruciaal voor levensgeluk. 'Mensen die zich voor iets inspannen dat voor hen persoonlijk van belang is, of dat nou het grootbrengen van kinderen is of het opbouwen van een bedrijf, zijn duidelijk gelukkiger dan mensen die geen sterke dromen of aspiraties hebben', stelt Lyubomirsky. Het werken naar een doel is zelfs belangrijker voor het welzijn dan het daadwerkelijk bereiken van dat doel. Fake it until you make it, is een ander opmerkelijk advies van de psychologe. Wie doet alsof hij gelukkig is, wordt daadwerkelijk gelukkiger. Een geforceerde glimlach of enthousiasme spelen zendt signalen naar de hersenen dat een bepaalde emotie aanwezig is en de hersenen zorgen er vervolgens voor dat de bijpassende emoties gevoeld worden. Gewoon doen alsof wij gelukkig zijn, dan kunnen wij beter omgaan met tegenvallers, vrienden maken en simpelweg een gelukkiger mens worden.

Dit artikel is eerder verschenen in het Financiële Dagblad, tekst: Dominique Haijtema