Zingeving is razend populair. Er verschijnen steeds meer opleidingen en boeken. Waarom is zingeving belangrijk? Wat zoeken wij precies? En kunnen wij wel vinden wat wij zoeken?

Wie op zoek gaat naar het onderwerp zingeving, verliest vrij snel het overzicht. Van een wetenschappelijke opleiding zingeving & spiritualiteit aan de Hogeschool Utrecht tot een retraite in de Himalaya, je kunt het zo gek niet verzinnen of het wordt ergens aangeboden. Zingeving zal de komende jaren alleen maar belangrijker worden, stellen trendwatchers als Tom Kniesmeijer en Adjiedj Bakas. Er verschijnen steeds meer bedrijven, onderzoeken, opleidingen, boeken en deskundigen die zingeving als onderwerp hebben. 

Betekenis aan je leven

De definitie van zingeving is betekenis geven aan je leven, aldus Joep de Hart. Hij is wetenschappelijk medewerker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en schreef het boek Zwevende gelovigen. Oude religie en nieuwe spiritualiteit. De behoefte aan zingeving is volgens hem inderdaad duidelijk toegenomen, evenals het aantal boeken en deskundigen. Dit is volgens De Hart te verklaren uit een aantal belangrijke ontwikkelingen in de samenleving zoals de toegenomen individualisering waarbij het steeds belangrijker wordt om zelf te bepalen wat belangrijk is in het leven.  Ook gaan we steeds informeler met elkaar om en gaan we er niet langer van uit dat een dominee of politiek leider weet wat het beste is om te doen. Een andere belangrijke trend is de internationalisering waardoor onze psychologische horizon aanzienlijk is verbreed en wij net zo makkelijk het Tibetaans boeddhisme kunnen bestuderen als een Amerikaans zelfhulpboek. 

Verschillende behoeften

De behoefte aan zingeving is volgens hem een grondgegeven van het menselijk bestaan. Hoe deze behoefte zich uit is wel voor iedereen verschillend. De een wil graag vrijwilligerswerk doen in een exotisch oord, de ander vindt vervulling in het kopen van een zeiljacht. 'Uit internationaal onderzoek blijkt wel dat mensen zich minder met zingeving bezig houden als het leven van hun kinderen wordt bedreigd, zij voortdurend honger lijden of geen dak boven hun hoofd hebben. Het wordt dus aanzienlijk belangrijker als onze basisbehoeften zoals veiligheid zijn vervuld', zegt hij. De behoefte aan zingeving is geen luxeprobleem, is de opvatting van Wassili Zafiris. Hij werkt als coach en organisatieadviseur en publiceerde onlangs samen met ondernemer Ben Steenstra het boek Ik ben niet alleen op de wereld. Een beetje reclame voor zingeving. Het boek gaat over het langdurige proces van een persoonlijke en zakelijke crisis waar Steenstra beter uit is gekomen. Er is een duidelijke relatie tussen een crisis en zingeving, vindt Zafiris. Een crisis zorgt er vaak voor dat we ons afvragen waar het werkelijk over gaat in het leven. 

Middelpunt van het universum

Vroeger dachten mensen dat zij het middelpunt van het universum waren. 'God heeft ons hier neergezet en de planeten en al het andere draait om ons. Totdat Copernicus ontdekte dat de aarde slechts een klein stipje in het groter geheel was. Daardoor zijn we ons gegeven gevoel van bestemming verloren. De veronderstelling dat wij het middelpunt van het universum zijn, werd abrupt in twijfel getrokken. Onze natuurlijke bestemming was ineens niet langer een gegeven, wij moesten zelf de betekenis van ons bestaan vinden', zegt hij. Er is een sluimerende motivatiecrisis gaande, vindt Zafiris. 'Ik zie steeds meer mensen rondlopen die zich afvragen waar ze mee bezig zijn en waarom ze iets doen. Wat is het nut van alles? Het is vrij simpel: of je gelooft dat alles is voorbestemd of ingegeven door een hogere macht of je gaat ervan uit dat je het zelf moet zoeken en vinden.' Zijn cliënten komen meestal naar hem toe omdat ze onvrede ervaren met een relatie of hun werk. Er ontbreekt iets, maar vaak weten zij niet goed wat het is. En komen ze er gedurende gesprekken of een training achter dat wat ze doen relatief betekenisloos is en dat ze angsten hebben over waar het naar toe gaat met de samenleving en de planeet. Het heeft meestal met een gebrek aan zingeving te maken. 
 

'Waarom zou je genoegen nemen met weinig als je er ook meer uit kunt halen? Je moet uiteraard zorgen dat je kunt overleven, maar als je eenmaal leeft wil je dat toch zo betekenisvol mogelijk doen? Je wilt in een relatie toch ook veel liefde ervaren in plaats van weinig' - Zafiris

Zafiris denkt dat zingeving een onderdeel is van de menselijke natuur. 'Het is een deel van onze intrinsieke motivatie. Waarom wij doen wat wij doen. Het is echter een vergeten en vaak belachelijk gemaakte motivatie. Het wordt zweverig gevonden. Maar het is niets anders dan het gevoel dat je nut wilt hebben in het grotere geheel, dat je een verbinding hebt met iets dat groter is dan jezelf en een bijdrage wilt leveren.' Iedereen heeft de behoefte aan zingeving ongeacht de achtergrond, opleiding of beroep, is zijn overtuiging. 'Het is een menselijke behoefte om uit te zoeken wie je bent, de wereld mooier te maken en ons best mogelijke zelf te zijn. We zijn van nature bezig zingeving te zoeken. We kennen de hele dag letterlijk betekenis aan alles toe dat wij waarnemen en ervaren. Dat gaat vaak onbewust.'

Niets heeft betekenis

Wij denken nog steeds ten onrechte dat dingen of ervaringen van zich zelf betekenis hebben, aldus de coach. 'Niets in het leven heeft betekenis in zichzelf. Wij geven zelf de betekenis. Waardoor een ervaring, emotie of voorwerp voor de een betekenisvol en voor een ander waardeloos kan zijn. Ik werk regelmatig met depressieve mensen en die zijn er juist meester in geworden om alles betekenisloos te maken.' Zingeving is dan weliswaar een individuele aangelegenheid die voor iedereen verschillend is, het is een behoefte die door training of coaching ontwikkeld kan worden, vindt hij. 'Je kunt leren je opnieuw te verbinden met hetgeen je wezenlijk wilt doen. Jij schrijft waarschijnlijk niet alleen artikelen om geld te verdienen, maar ook om iets anders te bereiken zoals lezers tot nadenken aanzetten of creatief bezig te zijn.' 

Vergis je niet, zingeving is geen simpele cursus van twee dagen. Je leert een nieuwe taal of sport ook niet door een enkele cursus te volgen, aldus Zafiris. Het is complex en veranderen gaat niet van de een op de andere dag. Alle boeken en cursussen ten spijt is er tot op de dag van vandaag geen algemene handleiding voor geluk of zingeving. Dat komt omdat het voor iedereen verschillend is welke motieven en behoeften er zijn en hoe deze gerealiseerd kunnen worden. 

Levenslange oefening

Ook psycholoog en trendwatcher Tom Kniesmeijer laat er in het net verschenen boek Het matje. Zingevingsfitness geen misverstanden over ontstaan. Zingeving creëren betekent zelf actief richting geven aan je leven en dat is een levenslange oefening, geen training of cursus van enkele  dagen. 'Ik noem het niet voor niets zingevings fitness, je moet actief tijd vrijmaken om te kijken wat je zelf wil. Dat kan door een wandeling door het bos of even tien minuten je ogen sluiten en stilstaan bij wat je voelt en denkt', licht hij toe. Hij adviseert om nieuwsgierig te worden naar jezelf en je gedrag en emoties te onderzoeken zonder meteen alles te veroordelen. Geen goeroe, boek of cursus kan je in de juiste richting leiden zolang je zelf niet weet wie je bent en wat je wilt. Daar kom je volgens hem alleen achter als je wat vaker rust neemt en nadenkt over je eigen wensen in plaats van maar continue bezig te blijven en de verwachtingen van anderen te realiseren. 
Dat er zoveel belangstelling voor zingeving is, verklaart Kniesmeijer uit de toegenomen keuzevrijheid waardoor veel en vooral twintigers en dertigers  verlamd raken door eindeloze mogelijkheden. Hij moest zich zelf bijvoorbeeld als vijftiger nog ontworstelen aan zijn gelovige en enigszins beperkte achtergrond. 'Het is soms makkelijker om je te bevrijden of los te maken van iets dat je niet wilt. Tegenwoordig mag je van alles worden wat je wilt, maar niet iedereen kan met zoveel vrijheid omgaan', vertelt hij. ‘Het is uit psychologisch onderzoek bekend dat beperkte keuze aanzienlijk productiever is dan wanneer je eindeloze mogelijkheden hebt. Dan zie je door de bomen het bos niet meer.' 

Ook kunnen wij niet langer blindelings op de politiek, banken, verzekeraars en zelfs landen vertrouwen, concludeert de psycholoog. Dat betekent dat je op jezelf wordt terug geworpen. Ook dringt langzaam de zinloosheid door van het steeds maar weer je best doen om de verwachtingen van je omgeving in te vullen. 'Te veel mensen rennen hijgend voor zichzelf uit, in de zoektocht iemand te zijn die ze nooit zullen worden. En eigenlijk ook niet willen worden.'

Een appelboom wordt geen perenboom

Hij houdt niet van boeken of deskundigen die doen alsof alles bereikbaar is en voor iedereen is weggelegd. 'Een appelboom kan nog zo zijn best doen, maar wordt nooit een perenboom. Iemand in een rolstoel kan ook niet ineens lopen, hoe hard hij ook zijn best doet. Je kunt jouw competenties en vaardigheden  wel ontwikkelen, maar dan wel binnen de beperkingen en kaders die je hebt meegekregen', benadrukt Kniesmeijer. Als je eerder een introvert bent, zul je ook door training niet altijd makkelijk op andere mensen afstappen. 

Blijvende verandering en zingeving vereist doorzettingsvermogen en kritisch zelfonderzoek. Het is volgens Wassilis Zafiris geen makkelijk proces. 'Ik geef vaak lezingen over zingeving en dan denken mensen ten onrechte dat je alleen over leuke dingen gaat nadenken. Maar ik vraag mensen om aan te geven waar zij de grootste hekel aan hebben of wat hen irriteert. Iets dat veel emotie bij je oproept duidt vaak op een onbevredigde behoefte. En dat kan een aanwijzing zijn voor iets waar je naar verlangt of wat je onvoldoende in je leven hebt gerealiseerd', vindt hij.  Een van de beste methoden om zingeving te creëren is de neuro semantiek. 'Het is een krachtige methode om te veranderen en bloot te leggen waar het voor iemand over gaat. Het probleem met talloze cursussen is dat het prachtige verhalen zijn, waardoor iedereen geïnspireerd naar buiten loopt om vervolgens het oude gedrag te vertonen. Veel trainingen en cursussen richten zich of op ons gedrag, onze emoties of het denken. De kunst is om dit te integreren.

Concrete acties

Het gaat om het leren vertalen van wat wij weten in concrete acties. Een voorbeeld is dat wij weten dat wij meer moeten bewegen, maar dit vervolgens niet doen. We weten dat we moeten stoppen met roken, of zorgen voor een betere balans tussen privé en werk etc. Maar er zijn altijd redenen om dat niet te doen. Met als gevolg dat we daar niet blij mee zijn, dat het ons niet effectiever of succesvoller maakt. Neuro semantiek is een model waarmee wij onderzoeken hoe wij betekenis toekennen aan de dingen die wij waarnemen en beleven en hoe zich dat vertaald naar onze gevoelens. Deze gevoelens sturen vervolgens weer onze waarneming en gedrag. Een belangrijke vraag om te stellen is of de betekenis die wij aan dingen toekennen ons verrijkt of juist belemmert. Zo kunnen wij bijvoorbeeld door een gebrek aan eigenwaarde op zoek gaan naar status, macht of geld, maar zal dit niet blijvend bevredigen, omdat eigenwaarde letterlijk betekent: waardering hebben voor jezelf. Die verkrijg je dus niet door externe factoren als macht of geld betekenisvol te maken. Waarom is zingeving zo belangrijk? Daar is Zafiris duidelijk over: 'Waarom zou je genoegen nemen met weinig als je er ook meer uit kunt halen? Je moet uiteraard zorgen dat je kunt overleven, maar als je eenmaal leeft wil je dat toch zo betekenisvol mogelijk doen? Je wilt in een relatie toch ook veel liefde ervaren in plaats van weinig?'

Ontleend aan een interview in Mind Magazine; tekst Dominique Haijtema