Mensen zijn intrinsiek gemotiveerd om iets goed of moois te maken, aldus hoogleraar en bestsellerauteur Matthieu Weggeman. 'Waarom kunnen we in organisaties niet met elkaar omgaan zoals in grote gezinnen? Een vader gaat ook niet met de eer strijken als zijn zoon of dochter iets goed doet.'
leidinggeven aan professionals? Niet doen!
Zijn boeken over kennismanagement, innovatie of leidinggeven aan professionals behoren zowat tot de standaardlectuur voor managers en professionals. Niet dat managers graag of veel lezen, daar maakt ingenieur, bestsellerauteur en hoogleraar Mathieu Weggeman zich geen illusie over. Hij geeft zo'n 150 lezingen per jaar en als er na afloop een of twee leidinggevenden besluiten de professionals in hun organisaties meer te vertrouwen en meer met rust te laten, is hij al een tevreden man. Het boek Leidinggeven aan professionals? Niet doen! was managementboek van het jaar en is een groot pleidooi voor het faciliteren in plaats van het controleren van kenniswerkers. Leidinggevenden moeten volgens hem meer sturen op gedeelde waarden en persoonlijke beschaving en zich minder laten leiden door allerlei MBA-achtige varianten van planning & control. Mensen zijn volgens hem wel te vertrouwen en intrinsiek gemotiveerd om mooie dingen te maken. Werken is voor de mens even natuurlijk en net zo onontbeerlijk als spelen en liefhebben.
Liefde voor vakmanschap
Weggeman omschrijft zichzelf als rasoptimist en licht anarchistisch. Zijn voorkeur voor het Rijnlands bestuursmodel steekt hij niet onder stoelen of banken. De liefde voor het vakmanschap en de focus op continuïteit spreken hem veel meer aan dan het Angelsaksische model waarbij de korte termijn en aandeelhouderswaarde centraal staan. 'Het is een stuk simpeler dan bij ons. Je kunt er failliet gaan en opnieuw beginnen, mensen ontslaan als het even tegen zit, en veel van die Amerikaanse boeken gaan er vanuit dat je met een paar lijstjes met bullet points de zaak kunt oplossen. Het leven van de manager is er simpel en overzichtelijk. De Duitse literatuur zoals van Max Weber vinden wij vaak te ingewikkeld en te complex. Maar de werkelijkheid is ook complex en dan heb je meer sophisticated verhalen nodig. Besturen is in Nederland of Duitsland niet zo makkelijk.
Sinds de crisis is de discussie over het Rijnlandse versus het Anglo-Amerikaanse business model meer op de wagen dan ooit: 'is de organisatie er voor de medewerkers en de klanten of voor de financiers? Is de organisatie een money-making-machine of is het een playground voor de humo ludens bij wie de liefde voor het vak groter is dan de liefde voor het geld? Leiders zullen daar een duidelijk standpunt over in moeten nemen.'
Duidelijke keuzes maken
'We zijn maar een klein land. Als je ergens in wil excelleren zul je duidelijke keuzes moeten maken. Je kunt een euro maar een keer uitgeven. Dus moet je bijvoorbeeld kiezen om de Maasvlakte op te spuiten, Schiphol uit te breiden en de infrastructuur op orde te krijgen en een instituut als Nyenrode in ere te herstellen. Of je kiest ervoor om meer geld te investeren in onderzoek en innovatie. En zorgt ervoor dat internationale kenniswerkers hier makkelijk kunnen komen werken en een Harvard onstaat. Nu doen we overal, van alles een beetje en loop je het gevaar om nergens in uit te blinken. Kennisinstituten zoals TNO worden gekort. Daar moet meer geld in worden geïnvesteerd. Wij hebben ook de zogeheten Deltakennis. Zoals de Fransen zo mooi zeggen: god schiep de wereld, behalve Nederland. Dat hebben Nederlanders zelf gedaan. De gigantische kennis die er is om land te maken van water is grotendeels verdampt. Kennis komt te voet en gaat te paard zeg ik altijd. Daar moet je werk van maken.’Hij verbaast zich verder over mensen die zich opsluiten in een gevangenis die ze de organisatie noemen. 'Gelukkig heeft de jongere generatie werknemers daar minder last van. Zij stappen gewoon op als het hen niet bevalt en gaan echt niet wachten tot ze een keer over 25 jaar belangrijke beslissingen mogen nemen. Steeds meer mensen gaan voor zichzelf beginnen omdat ze onvoldoende ruimte krijgen in organisaties. Ik verbaas me er ook over dat voor veel mensen een van de belangrijkste drijfveren voor hun handelen lijkt te zijn hoe zij zoveel mogelijk geld in eigen zak kunnen steken. Hebben we daar nou echt 2000 jaar beschaving voor nodig gehad?'
Man met een missie
Weggeman omschrijft zichzelf als een man met een missie. 'Het leven van mensen wordt in organisaties zuur gemaakt door een niet te stille drang tot onzekerheidsreductie bij managers. Die managers – vaak van die MBA-types – weten steeds minder goed wat er op de vloer gebeurt en compenseren dan hun onzekerheid door nog meer planning en controle. Ik hou een pleidooi om mensen meer te vertrouwen. Mensen doen liever iets goed dan iets fout. Zij zijn intrinsiek gemotiveerd om iets goed of moois te maken. Jij schrijft ook liever een goed dan een slecht interview. Veel mensen hebben beroepstrots en willen daarin gewaardeerd worden. In organisaties komt er dan een heel regime over mensen heen zoals tijd schrijven waardoor ze de lol in hun werk verliezen en eerder naar huis of weg gaan. Ze voelen zich bedonderd. Ik begrijp goed dat sommige mensen de zaak saboteren omdat er maar van een klein deel van hun talent gebruik wordt gemaakt in organisaties. En dan komen ze thuis en gaan ze de fanfare dirigeren, violen bouwen of prachtig fotograferen.'Gericht of efficiency
'Wij zijn eerder op Engeland en Amerika gericht dan op andere landen als Duitsland waar we geen goede ervaringen mee hebben om het eufemistisch te zeggen. Maar dat perspectief betekent dat een bedrijf wordt gezien als een money-making-machine die je kunt optimaliseren waardoor er nog meer geld uit komt. Dat vinden wij wel interessant in Nederland. MBA'ers kunnen dat. Zij zijn gericht op efficiency. Je kunt van alles vinden van Duitse auto’s, maar iedereen is het erover eens dat die auto’s kwalitatief en innovatief heel goed zijn. Het is niet voor niks dat bijna alle bestuurders van Duitse autobedrijven een technische achtergrond hebben en ingenieur zijn. Vakmanschap en continuïteit spelen daar een veel grotere rol.'Hij heeft wel suggesties voor organisaties. 'Probeer een collectieve ambitie te formuleren en mensen op hun persoonlijke beschaving en waarden aan te spreken. Als je duidelijke gedragsafspraken en doelstellingen opstelt kun je elkaar daar beter op aanspreken dan door iemand de zoveelste spreadsheet voor zijn neus te houden. Waarom kunnen we in organisaties niet met elkaar omgaan zoals dat in grote gezinnen gaat? Een vader gaat ook niet met de eer strijken als zijn zoon of dochter iets goed doet.'
Leidinggeven aan professionals? Niet doen!
Matthieu Weggeman, uitgeverij Scriptum
Dit interview is opgenomen in De Goeroegids; tekst Dominique Haijtema.