Mensen verzinnen van alles om maar niet de realiteit onder ogen hoeven te zien. Zij spelen spelletjes om bijvoorbeeld intimiteit te vermijden hoewel zij daar wel behoefte aan hebben. De spelletjes die worden gespeeld zijn weliswaar vervelend, maar hebben beide partijen doorgaans iets te bieden. Zo kan een werknemer zich afhankelijk blijven opstellen, zodat de leidinggevende zich belangrijk kan voelen. De medewerker hoeft dan geen enkele verantwoordelijkheid te nemen en de baas kan zijn gevoelens van superioriteit uitleven.

gelijkwaardig, niet gelijk

De psychiater Eric Berne (1910-1970) was de grondlegger van de Transactionele Analyse en schreef in 1964 het boek Mens erger je niet. De psychologie van de intermenselijke verhoudingen oftewel The games people play. Dit boek was het begin van een ware explosie aan populair wetenschappelijke psychologieboeken, die het midden hielden tussen zelfhulpboeken en academische boeken. Transactionele Analyse (TA) onderzoekt de communicatie tussen mensen zoals transacties en spelletjes en de daaronder liggende drijfveren en patronen. De spelletjes klinken leuker dan zij zijn omdat wij daarmee onszelf en anderen voorspelbaar houden, verandering tegengaan en een effectieve samenwerking belemmeren.

Berne was van mening dat psychologische begrippen net zo toegankelijk moesten zijn voor de leek of patiënt en cliënt als voor de professionele hulpverleners. In het psychiatrisch ziekenhuis waar hij werkzaam was stimuleerde hij zijn staf dan ook om patiënten vanuit een gelijkwaardige basishouding te benaderen, hen dus als personen te zien. TA wordt niet alleen in de psychotherapie of het onderwijs gebruikt, maar ook bij organisatieadvies. Deze analyse is gebaseerd op een humanistische filosofie. De veronderstelling is dat mensen in staat zijn om verantwoordelijkheid voor zichzelf en hun problemen te nemen en dat de problemen op basis van gelijkwaardigheid opgelost kunnen worden. Bovendien verdient iedereen positieve aandacht en erkenning en zijn mensen van nature geneigd in harmonie met zichzelf en anderen te leven. Het gaat bij TA vooral om toenemende autonomie: dat mensen in staat zijn spontaan te reageren op het hier en nu in plaats van te reageren op basis van oude gewoontes en overtuigingen.

spelletjes

Een spel is doorgaans te herkennen aan drie rollen: de aanklager die voortdurend zegt of duidelijk maakt dat de ander het niet goed doet. Dan is er de redder die de ander steeds wil helpen en alles wil oplossen. Als laatste is er het slachtoffer dat de overtuiging heeft het toch nooit goed te kunnen doen. Tezamen heet dit ook wel de dramadriehoek. Vergis je niet, de rollen in het spel kunnen vliegensvlug wisselen van eigenaar. 


                                    

Mensen weten vaak niet goed hoe zij disfunctioneel gedrag of patronen kunnen doorbreken en veranderen. Veel ziekteverzuim en frustratie is gebaseerd op psychische factoren die niet goed herkend worden. Een leidinggevende die bijvoorbeeld behoefte heeft aan goedkeuring, blijft deze behoefte dan uiten door zijn medewerkers naar beneden te halen om er zelf goed voor te staan. Door zijn gedrag houdt hij anderen juist op afstand en blijft alleen achter.

Om de vicieuze cirkels te doorbreken, is het van belang te herkennen welke spelletjes wij spelen en welke rollen wij vervullen. Disfunctionele gedragingen zoals continu aanklagen kunnen veranderd worden in een ander werkelijk bescherming bieden en grenzen leren stellen. Een slachtoffer kan voor de verandering eens op zoek gaan naar de eigen kracht en vitaliteit. En de redder kan leren hoe het is om anderen toestemming te geven zelf iets op te pakken en daarbij zorgzaamheid te tonen. Dan wordt het dramadriehoek opeens een spel waarbij niemand meer verliest en iedereen wint. Dat zijn toch de leukste spelletjes.