Impossible is Nothing
Hij wil het onderwijs radicaal vernieuwen. En begon alvast in een van de kansarmste wijken. Binnen een paar jaar werd de Hugo de Groot School in de Rotterdamse wijk Charlois een van de beste scholen van Nederland. Het is essentieel dat kinderen zich veilig voelen, anders kunnen ze niets leren.’ Dominique Haijtema in gesprek met Eric van 't Zelfde.



In zijn werkkamer hangt een grote poster van de onlangs overleden bokser Muhammad Ali met de tekst ‘Impossible is nothing’. Het zou zijn lijfspreuk kunnen zijn. Toen Eric van ’t Zelfde in 2009 directeur werd van de Hugo de Groot School stond de school op het punt van sluiten. Er was geweld en een fors begrotingstekort dat door onvoldoende aanmeldingen zou oplopen. De docenten waren bang, moe en ongemotiveerd. En de leerlingen slaagden nauwelijks. ‘90% van de docenten waren vermoeide helden, 10% was ronduit vervelend. Die groep had ook geen belang dat het verbeterde. Dan hadden de leraren zelf in beweging moeten komen. Het was geen school, maar een kapotmaakfabriek’, zegt hij er nu terugkijkend over.
 
‘Je kon wel tien excuses per dag verzinnen waarom je hier mislukte. Je kon gelegitimeerd falen en hoefde niet te werken. Onderwijs is echter geen bezigheidstherapie, je kunt het verschil maken.’
 
Hij had een sollicitatiegesprek van 40 minuten voor de directeursfunctie van een school die nog maar een kans kreeg. Er was een deal tussen bestuur en gemeente dat de school tegen de vlakte zou gaan, dan waren ze van het gezeik af. ‘Ik had de inspectierapporten gelezen en zag mogelijkheden. En stelde voor een week rond te lopen om te kijken of het zou kunnen. Je moet geen baan aanvaarden waarvan je niet zeker weet of je er goed in bent of voor de status. Het gaat om de leerlingen.’

Kies je gevecht

Van ’t Zelfde bleef en besloot tot een radicale koerswijziging: hij ontsloeg 64 leraren waarvan 34 in zijn eerste jaar. ‘Ik heb met iedereen gezeten, gezegd waar het op staat en aangeboden een zachte landing te geven. Met de meesten kan ik nu nog een kopje koffie drinken als ik ze tegenkom. Met 7 niet, maar die hoef ik ook niet meer te zien. Ze hoeven geen voorzitter te zijn van mijn fanclub. Choose your battles. Het was belangrijk het team op orde te krijgen en niet te blijven hangen in negativiteit.’
Zijn boek ‘Superschool’ over de vernieuwingsslag stond maandenlang op nummer 1 bij Managementboek.nl. Hij publiceerde samen met Diederik Samson een essay op basis waarvan een motie werd aangenomen die de werkdruk van docenten verminderd.

Geen pleisters plakken

Hij wilde geen pleisters plakken, maar alle problemen eerst uitvergroten voordat deze werden opgelost. ‘Als je echt verandering wilt, kun je niet in een bestaande structuur blijven zitten en een beetje polderen met elkaar. Je moet actie ondernemen.’ Toen creëerde hij een nieuw team dat de school weer opbouwde. Er kwam cameratoezicht, een hek om het schoolgebouw en in plaats van 14 gedragsregels geldt nu een regel: ‘je gedraagt je.’

‘Het is essentieel dat kinderen zich veilig voelen anders kunnen ze niets leren. Dat verdienen de kinderen en dat verdient deze wijk.’
 
Leiding geven aan verandering is een kwestie van psychologie oftewel mensen begrijpen, vindt hij. Daarom zijn alle docenten inmiddels geschoold in de Transactionele Analyse van Eric Berne om te leren wat het betekent effectief te communiceren en een ander en jezelf beter te begrijpen.

Niet de beste vakmensen aannemen

Om een goed team te bouwen, heb je de juiste mensen nodig. En dat betekent dat je niet altijd de beste vakmensen kunt aannemen. ‘Ik had een sollicitatiegesprek met een leraar met een fantastisch cv, maar ik wist zeker dat die binnen kortste keren met iedereen ruzie heeft omdat het een hork is. Ik wil een mens in mijn team die een vak heeft geleerd en zijn beroep verstaat. Je moet bijna kunnen ruiken hoe het met de kinderen gaat. Daarom sta ik ook elke dag met de directie bij de deur als ze binnenkomen: hebben ze wel gegeten? Waarom hebben ze een blauw oog? Ik ben een controlfreak als het om het welzijn van de kinderen gaat.’

Verandering vergt lef

Verandering vergt lef en moed en dat zijn zaken die in het onderwijs ontbreken. Er is vernieuwing nodig, maar het heeft geen zin om op het ministerie te wachten. ‘Iedereen in het onderwijs loopt te klagen. Ga dan wat doen zoals staken met z’n allen. Laat ons bepalen wat er nodig is en het zelf vorm geven. Als je geen revolutie wilt starten, stop dan met directeur zijn in het onderwijs. Voor vernieuwing zijn geduld en doorzettingsvermogen nodig. Het oude systeem hoeft zich nooit te verantwoorden en het nieuwe moet zich eeuwig verdedigen. Vernieuwing moet gevoed worden vanuit een behoefte: dat het oude systeem niet meer beantwoordt aan je vraag.’

Een rechtszaak hoort er bij

De afgelopen jaren waren allesbehalve gemakkelijk: zo waren er problemen met de gezondheid en door bedreigingen van leerlingen en ouders had hij een tijd privé beveiliging. Een hoge prijs om te betalen, maar als je directeur bent moet je volgens hem niet gelijk janken als je getest of onder druk gezet wordt.
 
‘Ik weet heus wel dat ik niet op een school in Wassenaar werk, maar in de slechtste wijk van Nederland. Er lopen diverse klachten van ouders of voormalige docenten tegen mij. Leiding roept ook weerstand op. Doodsbedreigingen vind ik te ver gaan, maar hier en daar een rechtszaak hoort er bij.’
 
De problemen zijn duidelijk: er is een groot tekort aan leraren dat alleen maar oploopt de komende jaren. Het komend jaar zijn alleen al 4300 FTE in het Voortgezet Onderwijs (VO) tekort. Het beroep leraar heeft te weinig status en de arbeidsvoorwaarden zijn slecht. ‘De salarissen zijn al jaren niet gestegen en waren al debiel. De prutsers in Den Haag vinden dat ik Duits moet aanbieden, maar er is geen docent Duits meer te vinden. Mijn baan wordt onmogelijk gemaakt.

 

Met de poten in de modder

Hij is zelf leraar Engels en geeft nog steeds les. ‘Ik denk dat het belangrijk is om als directeur met de poten in de modder te staan. Er is bijna geen directeur die dat nog doet. Dat is onverstandig. Als directeur vinden de scholieren me een kille man, als docent vinden ze me goud. Op die manier krijgen ze dus ook de andere Eric te zien. Hij heeft een droom: nog een paar gebouwen er bij en dan een ‘superschool’ creëren voor kinderen vanaf 2 tot 18 met eerstegraads docenten en meer lesuren er bij. ‘Dan heb ik een campus met een doorlopende leerlijn en heb ik beter zicht op welke zorg de kinderen nodig hebben. Nu is alles in aparte blokjes en overstapmomenten geregeld in dit land en dan verlies je het zicht op het kind. Ik wil totaalonderwijs.’

Kinderen betalen de prijs

En dan het liefst het hele basisonderwijs vernieuwen. ‘De groepsindeling is onjuist. Het is een failliet concept: om 30 kinderen in een klas te gooien van zes verschillende niveaus. Daardoor krijgt niemand les op een niveau waar die recht op heeft. De kinderen betalen daar de prijs voor. En ik ben niet het onderwijs ingegaan om kinderen welke prijs dan ook te laten betalen. Ik geloof niet dat deze kinderen alleen maar VMBO kunnen doen. Er kunnen hier architecten, filosofen of piloten tussen zitten die alleen vanwege hun gebrekkig Nederlands naar de mavo moeten.’
Als voorbeeld heeft hij een Schotse kostschool waar hij zelf in zijn tienerjaren terecht kwam door het werk van zijn vader en waar hij ontdekte hoe ‘cool leren kan zijn’. Het gaat er volgens hem over dat kinderen hun talenten kunnen ontdekken in een veilige omgeving. Excellentie is ongewoon in Nederland.
 
‘We hebben hier een zesjescultuur en houden er niet van als iemand met zijn kop boven het maaiveld uitsteekt. Wij zijn er in het onderwijs ook mede schuldig aan. We vinden het allemaal wel best. Ik vind dat we minimaal 30% loonsverhoging moeten krijgen, maar ook makkelijker docenten moeten kunnen ontslaan. Ook moet een docent als hij twee keer is ontslagen zijn lesbevoegdheid verliezen. Slechte docenten kunnen een school ontwrichten door zich ziek te melden of een conflict te laten voortslepen.’

Tot het gaatje

De lange dagen, een hitteschild zijn voor allerlei besturen, het politieke karakter van zijn functie, hij heeft het er allemaal voor over. ‘Ik heb me voorgenomen dat ik deze directeursfunctie een keer doe. Maar van deze keer ga ik wel genieten en een statement maken hoe het onderwijs moet zijn. Ik ga tot het gaatje op alle dossiers.
Ik denk trouwens ook dat een burnout een zelf aangebrachte wond is. Je ziet vanzelf aankomen dat je plezier verdwijnt, maar dan ben je teveel waarde gaan hechten aan je status of functie. Wat kan mij nou gebeuren? Ik heb het beste terugvalscenario van de hele wereld: ik kan altijd weer docent Engels worden. Ik hecht geen waarde aan een carrière in het onderwijs. Hoe hoger ik kom hoe verder vandaan ik van mijn leerlingen ben en daar ben ik geen leraar voor geworden. Ik vind onderwijs gewoon het mooiste dat er is is. Als je hier 640 kinderen lachtend door het gebouw ziet lopen die straks succesvol zijn in het leven haal je daar alle energie uit die je nodig hebt.'
 
Dit interview verscheen eerder in Target Point's Guide to Change (2015) 
Tekst: Dominique Haijtema - fotografie: Duco de Vries
 

Gerelateerde artikelen
Het (zelf) managen van transities, Ik ben OK - jij bent OK

Reactie #1
Wat een goed voorbeeld, prachtig om te lezen hoe hij de kinderen in hun kracht zet vanuit veiligheid.

Reactie #2
Met complimenten aan Dominique Haijtema voor het interview (dat alweer dateert uit 2015) De tijd vliegt...

Jouw reactie op dit artikel

Je hebt bijna toegang tot Guide to Change met Topics, hét beste online magazine over verandering met thema’s, interviews, klassiekers, DIY’s – een kennisplatform zonder reclame. Nog even je gegevens bevestigen. Je hebt nul verplichtingen als je alle intro’s en de eerste artikelen leest.
Door deze site te gebruiken, ga je
akkoord met het gebruik van cookies.
OK